Werkverslaving en bevlogenheid lijken op elkaar, maar zijn toch wezenlijk verschillend. Het eerste komt voort uit negatieve motivatie en kan leiden tot uitputting, terwijl bevlogenheid gelijk staat aan passie en plezier. Toen Ilona van Beek na haar studie psychologie bij een praktijk voor arbeids-en gezondheidspsychologie werkte, zag ze veel mensen met een burn-out en andere psychische problemen. ,,Ze werkten heel hard, ten koste van hun privéleven. En ze bleven doorwerken tot ze niet meer konden. Ik vroeg me af waarom ze zo hard werkten. Soms was het vanwege de hoge financiële lasten, zoals een hoge hypotheek. In andere gevallen kwamen mensen niet verder dan: het moet nu eenmaal, het gaat vanzelf. Die ervaringen wekten mijn interesse.’’
Hard werken
Van Beek, nu research consultant bij arbodienst ArboNed, is onlangs in Utrecht gepromoveerd op onderzoek naar de positieve en negatieve kanten van hard werken, werkverslaving en bevlogenheid. Groepen studenten en werknemers (18 tot 66 jaar) vulden in zes verschillende studies vragen in over hun werkgedrag, persoonlijkheid, relaties en motivatie. Bij mannen en vrouwen lijkt het risico op werkverslaving ongeveer even groot.
Werkverslaving en bevlogenheid
Werkverslaving en bevlogenheid zijn volgens Van Beek oppervlakkig gezien niet goed te onderscheiden. ,,Beide harde werkers werken even hard. Maar. De bevlogen werker vindt werken leuk, is gemotiveerd, ervaart voldoening en werkplezier. Hij is vitaal, toegewijd en kan volledig in het werk opgaan. Bij de werkverslaafde overheerst het gevoel dat hij móet werken.’’,,Op korte termijn kan dit voor werkgevers aantrekkelijk lijken, maar op lange termijn liggen negatieve gevolgen op de loer: opgebrande werknemers, hoge kosten voor het bedrijf. Het is belangrijk dat organisaties en managers zich dit realiseren. In de praktijk zijn zij zich daar nog te weinig van bewust.’’
Werkverslaving
Mensen werken om veel verschillende redenen hard, zegt Van Beek. ,,Bij werkverslaving is sprake van excessief en obsessiefcompulsief werkgedrag. Iemand besteedt daardoor minder tijd aan familie en vrienden, is minder betrokken bij andere activiteiten, of onttrekt zich daar volledig aan. Werkverslaving komt voort uit een innerlijke drang: als je niet werkt voel je je niet goed. Door te werken neemt dat nare gevoel af.’’Zowel werkverslaving als bevlogenheid hebben volgens Van Beek hun oorsprong in de neurobiologie. Via vragenlijstonderzoek heeft zij gekeken in hoeverre iemand gevoelig is voor de negatieve of juist positieve gevolgen van zijn handelen. ,,Die twee zaken zijn gelinkt aan de hersendelen die een rol spelen bij gevoeligheid voor straf en beloning.’’,,Werkverslaving hangt vooral samen met gevoeligheid voor negatieve gevolgen van het eigen handelen: bang voor kritiek op het werk of op de eigen persoon. Om die negatieve gevoelens te vermijden gaat iemand hard werken. Bevlogenheid hangt vooral samen met gevoeligheid voor positieve uitkomsten, zoals prettig samenwerken, doelen halen, mooie prestaties leveren.’’
Vroege socialisatie
Vroege socialisatie speelt ook een rol bij werkverslaving en bevlogenheid. ,,De band tussen een pasgeborene en de ouder beïnvloedt relaties in de toekomst. We hebben bij de deelnemers ook gekeken naar veilige en onveilige hechting in relaties en met de partner. Veilige hechting wordt in verband gebracht met bevlogenheid, onveilige hechting met werkverslaving: iemand kan bang zijn voor afwijzing en hard werken om dat te voorkomen.’’Uit recent TNO-onderzoek blijkt dat 74 procent van de werkende bevolking overwerkt, waarbij 27 procent structureel meer werkt dan strikt zou moeten. ,,Ik kan me voorstellen dat het per sector en per bedrijf verschilt. In een winkel met vaste openingstijden is er minder kans op overwerk dan in een baan waarin je continu beschikbaar moet zijn en veel thuis werkt.’’
Hard werken een probleem?
Hard werken hoeft geen probleem te zijn, zegt Van Beek. ,,Maar dat wordt het wel wanneer iemand onvoldoende hersteltijd heeft of neemt. Je houdt dat een tijd vol, maar op langere termijn kun je last krijgen van bijvoorbeeld burn-out, slaapproblemen, hoge bloeddruk of hartproblemen.’’,,Je houdt hard werken langer vol als je je echt kunt losmaken van je werk. Door te sporten, lezen, muziek te maken, tijd met familie en vrienden. De een laadt sneller op dan de ander. Het gaat erom dat je niet over je werk blijft doormalen, maar je er echt los van kunt maken.’’
Bevlogenheid stimuleren
Mensen die bevlogen zijn presteren beter en nemen er met gemak extra taken bij, zegt Van Beek. ,,Uit onderzoek blijkt dat zij een betere fysieke gezondheid ervaren dan mensen die verslaafd zijn aan hun werk. Voor organisaties is het dus heel interessant om bevlogenheid te stimuleren.’’ En om werkverslaafden tijdig op hun gedrag te wijzen.
Alarmbel
,,Managers zouden in gesprek met werknemers ook moeten vragen wat ze drijft, wat ze belangrijk in hun werk vinden. Heb je iemand tegenover je die enthousiast en met stralende ogen over zijn werk praat, dan is die waarschijnlijk bevlogen. Tref je iemand die perfectionistisch en ontevreden is over zichzelf en moeilijk kan delegeren, dan zou een alarmbel moeten rinkelen. Er bestaan overigens goede vragenlijsten waarmee personeelsmanagers dit kunnen checken.’’In haar baan bij ArboNed analyseert Van Beek verzuimgegevens van bedrijven en organisaties. Ze doet ook onderzoek naar vitaliteit: ervaren werknemers stress, hoe bevlogen zijn zij, welke stressoren en energiebronnen komen zij in het werk tegen?
Analyse
,,We kijken hoe het ervoor staat met de werknemers binnen een organisatie. Dat geeft inzicht in de omvang en oorzaken van ziekteverzuim. We koppelen die analyses over groepen werknemers terug naar de werkgevers. Die kunnen maatregelen nemen om het ziekteverzuim terug te dringen en mensen duurzamer in te zetten.’’Van Beek verwacht dat ze in haar huidige baan in de toekomst onderzoek kan doen naar werknemers die zowel werkverslaafd als bevlogen zijn. ,,Die groep bestaat ook, ontdekte ik in mijn onderzoek. Ze werken nog harder dan pure werkverslaafden of bevlogenen. Maar of dit negatieve gevolgen zoals burn-out heeft, is niet bekend. Dat zou ik graag willen onderzoeken.’’
